ძვლის ტვინის ყველაზე მნიშვნელოვანი თვისება არის ის, რომ ის შეიცავს ღეროვან უჯრედებს, რომლებიც გარდაიქმნებიან სისხლის უჯრედებად, ისინი თავის მხრივ აძლიერებენ იმუნურ სისტემას და ებრძვიან ინფექციებს. ღეროვანი უჯრედები საჭიროების შემთხვევაში გარდაიქმნება სისხლის სხვა უჯრედებად და ასრულებენ აქტიურ როლს ორგანიზმის სისტემების ჯანსაღ ფუნქციონირებაში. ამ თვალსაზრისით, ძვლის ტვინი არის მნიშვნელოვანი ქსოვილი, სადაც წარმოიქმნება სასიცოცხლო ფუნქციების მქონე უჯრედები.
ძვლის ტვინი (Medulla Ossea) არის ღრუბლის მსგავსი, რბილი და ცხიმოვანი ქსოვილი, რომელიც მდებარეობს ბრტყელი და გრძელი ძვლების ღრუებში, როგორიცაა თეძოს, ბარძაყისა და მკერდის ძვალი. იგი შეიცავს ღეროვან უჯრედებს, რომლებიც ჯერ დიფერენცირებული არ არის. ისინი საჭიროების შემთხვევაში დიფერენცირდებიან და წარმოქმნიან სისხლის წითელ უჯრედებს (ერითროციტები), სისხლის თეთრ უჯრედებს (ლეიკოციტები) და თრომბოციტებს.
ორგანიზმში ერითროციტების, ლეიკოციტების და თრომბოციტების სიცოცხლის ხანგრძლივობა შეზღუდულია. ამიტომ, საჭიროა სისხლის ახალი უჯრედების მუდმივად წარმოიქმნა. ძვლის ტვინი ამ ახალ უჯრედებს, ორგანიზმის საჭიროების მიხედვით გამოიმუშავებს. ინფექციის შემთხვევაში იმატებს ლეიკოციტების რაოდენობა, ორგანიზმის ჟანგბადის საჭიროების შემთხვევაში ერითროციტების რაოდენობა, სისხლდენის შემთხვევაში კი თრომბოციტების რაოდენობა.
ძვლის ტვინი იყოფა ორ ტიპად: წითელი და ყვითელი ძვლის ტვინი. ორივე მათგანი შეიცავს სისხლძარღვებს. სისხლის ყველა უჯრედი წარმოიქმნება წითელ ძვლის ტვინში. წითელი ძვლის ტვინი გვხვდება როგორც თავის ქალას, მკერდის და გულმკერდის ძვლების მსგავს ბრტყელ ძვლებში, ასევე ბრტყელ და გრძელ ძვლებში. მაშინ, როდესაც წითელ ძვლის ტვინში სისხლის წითელი და თეთრი უჯრედები და თრომბოციტები წარმოიქმნება, ყვითელი ძვლის ტვინი მოქმედებს როგორც ცხიმის დეპო. შენახული ცხიმი გარდაიქმნება ენერგიად. ყვითელი ძვლის ტვინი, რომელიც თავის სახელს ცხიმოვანი ქსოვილის ფერიდან იღებს, ძირითადად გვხვდება გრძელი ძვლების ცენტრალურ ღრუებში, როგორიცაა ზედა და ქვედა კიდურები, და ქსოვილების დაზიანების შემთხვევაში შეუძლია წარმოქმნას სისხლის წითელი უჯრედები. ამრიგად, შეიძლება ითქვას, რომ ყვითელ ძვლის ტვინში წარმოიქმნება მცირე რაოდენობით სისხლის უჯრედები. ამასთან ახალშობილებს მხოლოდ წითელი ძვლის ტვინი აქვთ, ასაკის მატებასთან ერთად, ყვითელი ძვლის ტვინი იწყებს ფორმირებას და წითელი ძვლის ტვინის რაოდენობა მცირდება.
ძვლის ტვინში წარმოიქმნება სისხლის წითელი უჯრედები, სისხლის თეთრი უჯრედები და თრომბოციტები.
სისხლის თეთრი უჯრედები მიუხედავად იმისა, რომ მათი შემცველობა სისხლში დაახლოებით 1% -ია, მნიშვნელოვან როლს ასრულებენ იმუნურ სისტემის ფუნქციონირებაში. სისხლის თეთრი უჯრედები მონაწილეობენ ინფექციების პრევენციასა და გამოჯანმრთელების პროცესში. არსებიბს ლეიკოციტების სხვადასხვა ტიპები: ლიმფოციტები, მონოციტები და გრანულოციტები. ძვლის ტვინის მიერ წარმოქმნილი სისხლის თეთრი უჯრედები წარმოქმნიან ანტისხეულებს ჭრილობის, დაზიანებების ან პირის ღრუს და ცხვირის მეშვეობით ორგანიზმში შეჭრილი ინფექციების წინააღმდეგ საბრძოლველად. ამ დროს ლიმფოციტების რაოდენობა იზრდება.
მონოციტები ძირითადად უჯრედებში ცოცხლობენ, მაგრამ ქსოვილებში მიგრაციის შემდეგ გარდაიქმნებიან მაკროფაგებად. მაკროფაგი, რომელიც დიდხანს ცოცხლობს ქსოვილებში, კლავს მავნე მიკროორგანიზმებს, ასუფთავებს მას მკვდარი უჯრედებისგან და ააქტიურებს იმუნური სისტემის სხვა უჯრედებს.
ერითროციტები, რომელთა შემცველობა სისხლში ყველაზე მაღალია, მონაწილეობენ ფილტვებიდან ჟანგბადის ტრანსპორტირებაში. სისხლის წითელი უჯრედები უზრუნველყოფენ ქსოვილებში ჟანგბადის და ნახშირორჟანგის ცვლას. ჯანმრთელ ზრდასრულ ადამიანში დღეში 200 მილიარდზე მეტი ერითროციტი წარმოიქმნება.
ერითროციტების სიცოცხლის ხანგრძლივობა 120 დღემდეა, ამიტომ საჭიროა მათი მუდმივი განახლება. ხანდაზმული უჯრედები მაკროფაგების მიერ ნადგურდება და ერევა სისხლს.
თრომბოპოეზის პროცესის შედეგად ძვლის ტვინში წარმოქმნილი თრომბოციტები მონაწილეობენ სისხლის შედედებასა და სისხლდენის შეჩერებაში. ამიტომ ჭრილობის არეში ამ უჯრედების რაოდენობა იზრდება. ერთ მიკროლიტრ სისხლში საშუალოდ 150-დან 500 ათასამდე თრომბოციტი წარმოიქმნება. ორგანიზმში თრომბოციტების დაბალი დონე ხელს უშლის სისხლის შედედებას, რაც შინაგანი სისხლდენის მიზეზი შეიძლება გახდეს.
ძვლის ტვინმა, რომელიც ძალიან მნიშვნელოვანია სისხლის უჯრედების წარმოებისთვის, შეიძლება გამოიწვიოს სისხლთან დაკავშირებული სხვადასხვა დაავადებები. ზოგიერთი მათგანია:
ძვლის ტვინში წარმოქმნილი სისხლის უჯრედების რაოდენობის ანომალიებმა შეიძლება გამოიწვიოს რამდენიმე გავრცელებული სიმპტომი:
ამ სიმპტომების გარდა, შეიძლება აღინიშნოს ისეთი სიმპტომები, როგორიცაა წონის უეცარი კლება, ღამით ოფლიანობა, სახსრებისა და ძვლების ტკივილი, ლიმფური კვანძების შეშუპება, მყესების ტკივილი, ღებინება, კრუნჩხვები და გონების გაფანტულობა.
ძვლის ტვინის გადანერგვა არის სხვადასხვა დაავადებით გამოწვეული ძვლის ტვინის ფუნქციის მოშლის დროს პაციენტის საკუთარი ან დონორისგან აღებული ღეროვანი უჯრედებით დაავადებული ძვლის ტვინის ჩანაცვლების, განახლების პროცესი. იგი შესაძლოა საჭირო გახდეს განსაკუთრებით იმ შემთხვევებში, როდესაც ძვლის ტვინი დაზიანებულია ზოგიერთი ინფექციის, სისხლის უჯრედების კიბოს ან ქიმიოთერაპიული მკურნალობის გამო. ძვლის ტვინის ტრანსპლანტაციისას გამოიყენება ძვლის ტვინის ქსოვილიდან აღებული ღეროვანი უჯრედები, საიდანაც წარმოიქმნება სისხლის ყველა უჯრედი. ჰემატოპოეტური ღეროვანი უჯრედების სახელით ცნობილი ეს უჯრედები, უზრუნველყოფენ როგორც ძვლის ტვინის ქსოვილის ფორმირებას, ასევე სისხლის უჯრედების წარმოქმნას.
ძვლის ტვინის ტრანსპლანტაციისას ღეროვანი უჯრედები შეიძლება აღებულ იქნას პაციენტის საკუთარი, ან სხვა ქსოვილთავსებადი დონორის ძვლის ტვინიდან, რომელიც შეიძლება ინახებოდეს შესაბამის პირობებში გარკვეული პერიოდის განმავლობაში. პაციენტის ძვლის ტვინის ქსოვილს ანადგურებენ ინტენსიური ქიმიოთერაპიით ან რადიოთერაპიით, რის შემდეგაც ხდება შეგროვებული ღეროვანი უჯრედების გადანერგვა. ისინი სახლდებიან ძვლის ტვინში, ხელახლა იწყებენ ძვლის ტვინის ქსოვილის ფორმირებას, რაც განაპირობებს სისხლის უჯრედების სინთეზის აღდგენას.
ვინაიდან ძვლის ტვინის ტრანსპლანტაციის პროცესი ხანგრძლივი და რთული მკურნალობის მეთოდია, რომელიც მოიცავს პაციენტის ან დონორისგან ღეროვანი უჯრედების შეგროვებას და შენახვას, ტვინის ტრანსპლანტაციისთვის პაციენტის მომზადებას, ქიმიოთერაპიის ან რადიოთერაპიის პროცედურას და ძვლის ტვინის ტრანსპლანტაციის პროცედურას, მას ატარებენ ძვლის ტვინის გადანერგვის ცენტრად წოდებულ სპეციალურ კლინიკებში. ვინაიდან პაციენტს ესაჭიროება ინტენსიური მედიკამენტებითა და სისხლის პრეპარატებით მკურნალობა, ძვლის ტვინის ტრანსპლანტაციამდე პაციენტები უნდა შემოწმდეს ჯანმრთელობის სხვადასხვა პრობლემაზე და უნდა მოხდეს აღმოჩენილი დარღვევების მკურნალობა.
ტრანსპლანტაციამდე პაციენტის შეფასებაზე, ტრანსპლანტაციის პროცესის მართვაზე და პროცედურის შემდგომი მეთვალყურეობის და მკურნალობის ეტაპებზე პასუხისმგებელია ძვლის ტვინის ტრანსპლანტაციის ცენტრი. განყოფილებაში მოთავსებული პაციენტის სისხლის მაჩვენებლები პერიოდულად მოწმდება, რაც უზრუნველყოფს გადანერგვის პროცესის წარმატებით დასრულებას. ძალიან მნიშვნელოვანია ტრანსპლანტაციის განყოფილებაში პაციენტზე ინტენსიური დაკვირვება და საჭიროების შემთხვევაში მკურნალობა, რადგან იგი ხდება სრულიად დაუცველი ინფექციების მიმართ, მიდრეკილია სისხლდენისადმი და ანემიისადმი, განსაკუთრებით ქიმიოთერაპიისა და რადიოთერაპიის პერიოდში. ასევე მნიშვნელოვანია ორგანიზმის მიერ ღეროვანი უჯრედების მიღების და ძვლის ტვინის ქსოვილის რეგენერაციის პროცესებზე დაკვირვება.
ძვლის ტვინის ტრანსპლანტაცია გავრცელებული მეთოდია ჰემატოლოგიური პრობლემების სამკურნალოდ. ჯანმრთელობის პრობლემისა და პაციენტის კლინიკური მდგომარეობიდან გამომდინარე, ძვლის ტვინის გადანერგვისთვის ღეროვანი უჯრედები შეიძლება მიღებულ იქნეს თვითონ პაციენტის ან სხვა ქსოვილთავსებადი პირისგან. ამ თვალსაზრისით, ძვლის ტვინის ტრანსპლანტაცია შეიძლება გამოყენებულ იქნას შემდეგი დაავადებების სამკურნალოდ:
ძვლის ტვინიდან წარმოქმნილი ნებისმიერი უჯრედის უკონტროლო გამრავლების შედეგად ჰემატოლოგიური კიბო ვითარდება. განსაკუთრებით გავრცელებულია ლეიკოციტების გამრავლების შედეგად წარმოქმნილი ლეიკემია. გარდა ამისა, შეიძლება განვითარდეს ისეთი დაავადებები, როგორიცაა პოლიციტემია ვერა ერითროციტების გამრავლების გამო, ესენციური თრომბოციტემია თრომბოციტების გამრავლების გამო და მრავლობითი მიელომა პლაზმური უჯრედების პროლიფერაციის გამო. ვინაიდან ძვლის ტვინში არსებული ღეროვანი უჯრედები მიდრეკილია კიბოს უჯრედების წარმოქმნისკენ, შეიძლება ჩატარდეს ძვლის ტვინის ტრანსპლანტაცია, რომელშიც გამოიყენება დონორისგან აღებული ღეროვანი უჯრედები. თუმცა, ზოგიერთ შემთხვევაში ადამიანის საკუთარი ღეროვანი უჯრედების გამოყენებაც შესაძლებელია.
ლიმფომა წარმოიქმნება, როდესაც სისხლის თეთრი უჯრედები/ლიმფოციტები გროვდება ლიმფურ კვანძებში და იწყებენ უკონტროლო გამრავლებას. ვინაიდან ლიმფომას გამომწვევი ლიმფოციტების ნაწილი წარმოიქმნება ძვლის ტვინის ქსოვილში, ძვლის ტვინის ტრანსპლანტაცია შეიძლება ჩაითვალოს ლიმფომის მკურნალობის მეთოდად.
ქიმიოთერაპია შეიძლება გამოყენებულ იქნას სხვადასხვა დაავადებისა და სხვადასხვა ტიპის კიბოს სამკურნალოდ. ვინაიდან ქიმიოთერაპიაში გამოყენებული ზოგიერთი პრეპარატი აზიანებს ძვლის ტვინში არსებულ ღეროვან უჯრედებს, მკურნალობის შემდეგ შესაძლოა გამოვლინდეს ძვლის ტვინის დათრგუნვისა და უკმარისობის სხვადასხვა სიმპტომები. ერითროციტების, ლეიკოციტების ან თრომბოციტების დაბალი რაოდენობით გამოწვეული უკმარისობის შემთხვევაში შეიძლება საჭირო გახდეს ძვლის ტვინის ტრანსპლანტაცია, რადგან ეს იწვევს ჯანმრთელობის პრობლემებს, როგორიცაა ანემია, ინფექციები ან სისხლდენისკენ მიდრეკილება.
აპლასტიური ანემია ვითარდება მაშინ, როდესაც ძვლის ტვინი ვერ აწარმოებს საკმარისი რაოდენობის სისხლის უჯრედებს თანდაყოლილი ან მოგვიანებით შეძენილი სხვადასხვა პრობლემის გამო. ამ დაავადების დროს ხდება ძვლის ტვინის ქსოვილის განლევა. აპლასტიური ანემიის მკურნალობის ერთ-ერთი ყველაზე ეფექტური მეთოდი ძვლის ტვინის ტრანსპლანტაციაა.
პაციენტებში რომელთა ერითროციტებში შემავალ ცილა ჰემოგლობინს, რომელიც ასრულებს ჟანგბადის გადამტან ფუნქციას, გენეტიკურად პათოლოგიური ფორმა აქვს, სისხლის წითელი უჯრედებიც იღებენ ნამგლის ფორმას, რაც შეიძლება სისხლძარღვის დახშობის მიზეზი გახდეს. ვინაიდან ნამგლისებრუჯრედოვანი ანემიის სახელით ცნობილი ამ დაავადების დროს ძვლის ტვინში წარმოქმნილი ერითროციტები გენეტიკურად დეფექტურია, დაავადების განკურნების ერთ-ერთი ყველაზე ეფექტური მეთოდია გენეტიკურად ჯანმრთელი ძვლის ტვინის ღეროვანი უჯრედების გადანერგვა.
ნამგლისებრუჯრედოვანი ანემიის მსგავსად, ერითროციტებში ჰემოგლობინის გამომუშავებაზე პასუხისმგებელი გენების ნაკლებობის ან პათოლოგიური მდგომარეობის შემთხვევაში, ჰემოგლობინის მოლეკულა სათანადო რაოდენობით ვერ წარმოიქმნება ან წარმოიქმნება ფუნქციურად სუსტი მოლეკულები. ხმელთაშუა ზღვის ანემიის სახელით ცნობილი თალასემია, ჰემოგლობინის მოლეკულის გენეტიკური ანომალიის გამო იწვევს მუდმივ ანემიას. ამიტომ საჭირო ხდება ძვლის ტვინის გადანერგვა, რომელიც ჯანმრთელ ერითროციტებს გამოიმუშავებს.